Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są oni w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Przy czym klient pomocy społecznej jest zobowiązany do współpracy z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu problemów życiowych.

Prawo do świadczeń z pomocy społecznej, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, przysługuje:

1) osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

2) cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:

a) na podstawie zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d lub w art. 186 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej,
b) w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej zgody na pobyt ze względów humanitarnych lub zgody na pobyt tolerowany - w formie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego;

Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom, na zasadach określonych w art. 7 ustawy o pomocy społecznej, w szczególności z powodu:

• ubóstwa

• sieroctwa

• bezdomności

• bezrobocia

• niepełnosprawności

• długotrwałej lub ciężkiej choroby

• przemocy w rodzinie

• potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi

• potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności

• bezradności w sprawach opiekuńczo – wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych

• trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy

• trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego

• alkoholizmu lub narkomanii

• zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej

• klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom w przypadku występowania jednej z powyższych okoliczności, a których dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kryterium dochodowego, określonego w art. 8 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej:

• osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 701 zł, zwanej „kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej”

• osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 528 zł, zwanej „kryterium dochodowym na osobę w rodzinie”

• rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, zwanej „kryterium dochodowym rodziny”

Za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

1. miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych i koszty uzyskania przychodu
2. składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia
3. składki na ubezpieczenie społeczne określone w odrębnych przepisach
4. kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób

Ponadto do dochodu ustalonego jak wyżej nie wlicza się:

• jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego

• wartości świadczeń w naturze

• świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych

• zasiłku celowego

• pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznanej na podstawie przepisów o systemie oświaty

• świadczenia pieniężnego i pomocy pieniężnej, o których mowa w ustawie z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych

• dochodu z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego

• świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci  oraz dodatku wychowawczego,o którym mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

• świadczenia pieniężnego, o którym mowa w art.8a ust.1 ustawy z dnia 7 września 2007r. o Karcie Polaka

• świadczenia pieniężnego przyznawanego na podstawie art. 9 ustawy z dnia 22 listopada 2018r. o grobach weteranów walk o wolność i niepedległość Polski.

• nagrody specjalnej Prezesa Rady Minstrów przyznawanej na podstawie art. 31a ustawy z dnia 8 sierpnia 1996r. o Radzie Ministrów 

• pomocy finansowej przyznawanej repatriantom o której mowa w ustawie z 9 listopada 2000r. o repatriancji

• środków finansowych przyznawanych w ramach działań podejmowanych przez organy publiczne, mających na celu poprawę jakości powietrza lub ochrony środowiska naturalnego

• zwrotu kosztów , o których mowa art. 39a ust.1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016r - Prawo oświatowe

• w przypadku dochodu ustalonego zgodnie z art. 8 ust. 3 i 4 ustawy o pomocy społecznej na potrzeby ustalenia prawa do świadczenia pieniężnego oraz opłaty wnoszonej przez osoby, o których mowa art. 61 ust. 1 pkt.2, w dochodzie osoby lub rodziny nie uzwględnia się świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w art. 1 ust.1 ustawy z dnia 31 lipca 2019r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji

W razie wystąpienia rażących dysproporcji między wysokością dochodu a rzeczywistą sytuacją majątkową stwierdzoną przez pracownika socjalnego, Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej może odmówić przyznania świadczeń z pomocy społecznej.

Obowiązki osób i rodzin ubiegających się o pomoc społeczną:

Osoby lub rodziny, korzystające z pomocy społecznej, zobowiązane są do współpracy z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu swojej trudnej sytuacji życiowej. Nieuzasadniona odmowa podjęcia pracy przez osobę bezrobotną, marnotrawienie przyznanych świadczeń, ich celowe niszczenie, bądź też marnotrawienie własnych zasobów materialnych, a także ich nieracjonalne wykorzystywanie mogą stanowić podstawę do odmowy świadczeń z pomocy społecznej. Również niewywiązywanie się z uzgodnień zawartych w kontrakcie socjalnym może spowodować ograniczenie lub odmowę przyznania świadczenia.

Osoby i rodziny, korzystające ze świadczeń pomocy społecznej, są zobowiązane poinformować o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń. Świadome wprowadzenie w błąd pracownika socjalnego może spowodować zmianę decyzji na niekorzyść strony oraz naliczenie nienależnie pobranych świadczeń. Świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi, niezależnie od dochodu rodziny.